Πριν από την Παραμυθιά

Στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Παραμυθιά και κοντά στην συμβολή των ποταμών Κωκυτού και Αχέροντα, στους Ομηρικούς χρόνους, υπήρχε η πόλη Εφύρα. Ήταν κτισμένη στις πλαγιές του λόφου Ξυλόκαστρου και απλώνονταν στην γύρω πεδιάδα βόρεια του σημερινού χωριού Μεσοπόταμος. Η Εφύρα καταστράφηκε το 167 π.Χ. και στα ερείπιά της χτίστηκε η πόλη Εύροια. (Σύμφωνα με τον Δ. Σεμιτέλο η Εύροια τοποθετείται στο χώρο της σημερινής πόλης των Ιωαννίνων).  Επίσης σε θέση που δεν είναι εξακριβωμένη, αλλά τοποθετείται στην περιοχή της Παραμυθιάς, κατά την αρχαιότητα άκμασε και η πόλη Φωτική, η οποία ιδρύθηκε από τον αρχηγό των Χαόνων Φώτιο. Ήταν πλούσια πόλη με μεγαλόπρεπα κτίρια, ναούς, λουτρά και περιβαλλόταν από πλούσια πεδιάδα. Καταστράφηκε το 1000 μ.χ. από τους Σλάβους ενώ μέρος των κατοίκων της αποτέλεσε αργότερα την Παραμυθιά. Επίσης, στα νότια της Παραμυθιάς, εκεί όπου σήμερα τοποθετείται ο οικισμός Βέλιανη (ή Χρυσαυγή), προυπήρχε η Ελέα.  Αυτά είναι σε συντομία τα όσα γνωρίζουμε για την περιοχή της Παραμυθιάς κατά την αρχαιότητα.

Η ιστορική διαδρομή της Παραμυθιάς

Η Παραμυθιά από την δημιουργία της υπάγονταν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το 1330 βρίσκεται στην κυριαρχία Ιωάννη Β΄ Ορσίνη, Δεσπότη της Ηπείρου. Το 1337 ανακαταλήφθηκε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο και το 1349 βρίσκεται στην κυριαρχία του Στέφανου Δουσάν, Τσάρου των Σέρβων. Στα επόμενα χρόνια η Παραμυθιά μαζί με τις νότιες περιοχές των Ιωαννίνων καταλαμβάνεται από Αλβανούς φύλαρχους οι οποίοι ήταν χριστιανοί. Πιο συγκεκριμένα η Παραμυθιά και το Δέλβινο βρίσκονται στην κυριαρχία του ηγεμόνα Ιωάννη Σπάθα. Το 1367 η Παραμυθιά υποτάχθηκε από το Σέρβο ηγεμόνα των Ιωαννίνων Θωμά Πρελιούμποβιτς. Από το 1449 μέχρι στις 23 Φεβρουαρίου 1913 η Παραμυθιά βρίσκεται, μαζί με ολόκληρη την επαρχία της, στην κυριαρχία της Τουρκίας. Σε όλη αυτή την χρονική διάρκεια οι Παραμυθιώτες δεν έπαψαν να αγωνίζονται κατά του κατακτητή. Μέχρι το 1604 δεν υπάρχουν στοιχεία για την ιστορική διαδρομή της Παραμυθιάς και της γύρω περιοχής. Τον Νοέμβριο του 1604 ο Μητροπολίτης Τρίκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος βρίσκεται στο χωριό Χόϊκα Παραμυθιάς και συγκεντρώνει γύρω του αρκετούς χωρικούς στους οποίου μιλάει για λευτεριά και επανάσταση. Η προσπάθεια προδόθηκε ο δε Μητροπολίτης κατέφυγε στην Ισπανία.  Το 1609 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος επιστρέφει και έχοντας έδρα αυτή τη φορά, το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου του Διχουνιού, που υπάγονταν στην επισκοπή Παραμυθιάς οργανώνει επανάσταση η οποία και γίνεται το 1611. Όμως και αυτή η προσπάθεια αποτυγχάνει με επακόλουθο τα αμέτρητα και απάνθρωπα δεινά για όλους τους. Τότε ακολούθησε η αναγκαστική αλλαγή θρησκεύματος των κατοίκων και οι διωγμοί τους συμβάλλοντας στην ίδρυση της Σουλιώτικης Συμπολιτείας Το 1812 με Σουλτανική έγκριση προσαρτώνται στα Ιωάννινα η επαρχία Παραμυθιάς, Φιλιατών και Μαργαριτίου, οι οποίες μέχρι τότε υπάγονταν στο Δέλβινο. Το 1831 λόγω της συμμετοχής των Μουσουλμάνων Τσάμηδων της Παραμυθιάς εναντίον των Σουλτανικών στρατευμάτων στη μάχη της Βελτίστας, δέχεται επίθεση του Ιμίν Πασά των Ιωαννίνων και πολιορκείται για δυο μήνες το κάστρο της. Ακολουθεί μεγάλη καταστροφή των περιουσιών των Παραμυθιωτών και εξορίζονται οι αρχηγοί τους στην Σόφια. Οι Χριστιανοί κάτοικοι της Παραμυθιάς το 1854 παίρνουν μέρος στην επανάσταση της Ηπείρου και προσφέρουν έτσι νέες σελίδες στην ιστορία του τόπου τους. Πολλά υπέφεραν οι Παραμυθιώτες και οι γύρω περιοχές στα επόμενα χρόνια και ειδικότερα στον πόλεμο της Ελλάδος Τουρκίας το 1897. Από το 1908 η επαρχία Παραμυθιάς κατευθύνεται από τον Χριστιανικό πληθυσμό της πόλης, του Δημογέροντες, τον Μητροπολίτη και τους υπόλοιπους προκρίτους. Τα βουνά γεμίζουν με αντάρτικα σώματα και στις 23 Φεβρουαρίου 1913 η Παραμυθιά αποκτά επιτέλους την ελευθερία της. Την περίοδο της κατοχής (1941–1944) η Παραμυθιά όπως και όλη σχεδόν η Ελλάδα περνά νέα δεινά με αποκορύφωμα την εκτέλεση 49 προκρίτων στις 15 Αυγούστου 1943 από τους Γερμανούς.

Η Πνευματική και εμπορική Παραμυθιά

Η Παραμυθιά για αιώνες ήταν μεγάλο κέντρο εμπορικής και οικονομικής δραστηριότητας. Επιπλέον έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση και πολιτιστική ανάπτυξη των κατοίκων της περιοχής. Το 1681 ιδρύεται η Δημόσια Ελληνική Σχολή με δαπάνες των πνευματικών αρχηγών της και των προκρίτων. Η σχολή αυτή μέχρι το 1750 και αργότερα μετά το 1842 που λειτούργησε ταυτόχρονα και Παρθεναγωγείο, περιλαμβάνεται από τον Ακαδημαϊκό Σπύρο Μελά, στις σχολές που συντήρησαν την Πνευματική Ελληνική Παράδοση κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Το 1919 ιδρύεται το Γυμνάσιο Παραμυθιάς το μοναδικό στην Θεσπρωτία μέχρι το 1944 περίπου στο οποίο φοιτούσαν μαθητές όχι μόνο από την Θεσπρωτία αλλά και από τις περιοχές Πρέβεζας και τα Ιωαννίνων. Σήμερα είναι μια μικρή κωμόπολη με αρκετή εμπορική κίνηση που υποστηρίζεται από τα χωριά που την περιβάλλουν και από τις κατεξοχήν δραστηριότητές τους που είναι η κτηνοτροφία και, οι σε μικρή κλίμακα, αγροτικές καλλιέργειες.  Πηγή: http://www.geocities.com/Pipeline/Cliff/9286/istoria_1.htm Βιβλιογραφική πηγή: Βασίλης Κραψίτης (1991), "Η Ιστορία της Παραμυθιάς (β' έκδοση συμπληρωμένη)", Αθήνα, εκδοτικός οίκος Παρασκευοπούλου